Stemmen: een verplichting die sommigen met argwaan benaderen, anderen met opkomende desinteresse. In België heerst de stemplicht, een regeling die burgers dwingt deel te nemen aan verkiezingen. De discussie laait op: heeft het echt zin als je stem verloren lijkt te gaan?
Het ritme van de democratische samenleving wordt gekenmerkt door verkiezingen. Deze cycli van kiezen en gekozen worden vormen de hoeksteen van ons politieke landschap. Stemmen is een instrument waarmee burgers hun stem laten horen in het vormgeven van de maatschappij. In België geldt stemplicht. Op het eerste zicht is dit aanzienlijk anders dan in Nederland waar stemrecht heerst. In 2024 zullen we in Vlaanderen overigens ook niet meer verplicht zijn om te gaan stemmen voor de provincie- en gemeenteraadsverkiezingen. De Vlaamse regering heeft deze legislatuur immers beslist om de opkomstplicht te schrappen. Ook de manier waarop de burgemeester wordt aangeduid, verandert. De kandidaat met de meeste voorkeurstemmen in de grootste fractie van de coalitie, wordt vanaf 2024 automatisch burgemeester.
De stemplicht (of actieve kiesplicht) is de verplichting voor de burger om na de oproep tot de verkiezingen zich aan te melden bij een kiesbureau om deel te nemen aan de verkiezingsverrichtingen. Omwille van het stemgeheim is er echter geen mogelijkheid om te controleren of een stem werkelijk is uitgebracht wanneer een stembiljet in een stembus wordt gedeponeerd. In de praktijk is een stemplicht dus de verplichting om een stembiljet in de stembus te deponeren. Of anders gezegd een meld- of opkomstplicht. Je moet dus naar het stemlokaal gaan en dan lijkt het mij alleszins niet verkeerd om effectief ook een stem uit te brengen. In de praktijk worden er echter meestal geen boetes uitgeschreven aan diegenen die niet komen opdagen. Op die manier wijkt ons systeem eigenlijk niet heel veel af van het Nederlandse systeem waar stemrecht is. Bij de Nederlandse verkiezingen van vorige week was er een opkomst van 77,8%. Bij de recentste verkiezingen van 2019 in ons land hebben 1,3 miljoen stemgerechtigde Belgen geen of een ongeldige stem uitgebracht. Dat is 17% van de kiesgerechtigde bevolking. Er lijkt dus amper een verschil te zijn tussen stemrecht en stemplicht en dat is eigenlijk een goede zaak. Indien je begaan bent met je toekomst wil je immers gaan stemmen om zo je stem te laten horen.
De laatste tijd merk ik een groeiend aantal mensen op die aangeven niet meer te willen stemmen. Binnen deze groep zijn er verschillende opvattingen te onderscheiden. Een eerste groep stelt dat het simpelweg geen verschil maakt en dat hun stem toch niet serieus wordt genomen. Dat standpunt kan ik ergens wel begrijpen. We hebben gezien hoe ons land pijnlijk evolueerde naar een situatie waarbij de winnaars worden uitgesloten wanneer ze te sterk afwijken van het politiek correcte verhaal.
Een tweede groep mensen wil niet meer gaan stemmen omdat ze vinden dat de oplossing bij “ons, de mensen” ligt. Ze geloven dat de wereld zal verbeteren als ze de politiek volledig links laten liggen en zich gaan “verbinden” met elkaar. Als je hen dan vraagt wat dat verbinden betekent kunnen ze daar helaas geen antwoord op geven. Wanneer je hen vraagt wat er specifiek moet gebeuren om een goed functionerende samenleving te creëren, blijft het ook stil. Het is dan ook eerder een spiritueel gevoel dat ze van anderen hebben opgepikt en het is dan “bon ton” om dit te herhalen en met anderen te delen. Ik heb respect voor iedereen zijn of haar gevoel en/of geloof maar in deze heeft het daar mijn inziens weinig mee te maken. Ik denk dat wanneer deze mensen oprecht zelf eens zouden voelen en nadenken dat ze diep vanbinnen ook wel beseffen dat er eigenlijk niets mis is met het systeem maar wel met de huidige invulling ervan. Op die manier komen ze, volgens mij, dan tot dezelfde conclusie als de mensen uit de eerste groep. Die frustratie deel en begrijp ik uiteraard, wat de politiek de laatste jaren heeft getoond was dan ook allesbehalve fraai.
Uiteraard heb ik geen enkel probleem met spiritualiteit. Wat mensen voelen klopt immers altijd. Zelf ben ik niet gelovig maar ik heb wel een enorm groot respect voor mensen die wel geloven in een God of meerdere Goden. Dit weerspiegelt eveneens een liberale democratie, waar respect voor ieders opvattingen en geloof essentieel is. Religies zullen echter nooit mensen ontmoedigen om te stemmen. Zij begrijpen juist dat het cruciaal is om je stem te laten horen om zo hun geloofsgemeenschap relevant te houden in de samenleving. Stelt u zich eens voor dat morgen de hoogste autoriteit van de moslimgemeenschap in ons land alle moslims zou oproepen om niet meer te gaan stemmen. Wat zouden de gevolgen zijn, denkt u? De politiek zou dan volledig voorbijgaan aan deze groep, waardoor ze veel sneller uitgesloten en gediscrimineerd zouden worden. Deze gemeenschap heeft dit in feite goed begrepen, en daarom gaan zij vaak wel stemmen, doorgaans op een strategische wijze. Ik benadruk dit zonder enig waardeoordeel.
Geboortetrust bij Santander
De derde groep omvat mensen die zichzelf 'soeverein' noemen, en naar mijn overtuiging is dit de meest zorgwekkende groep. Niet zorgwekkend voor de samenleving, aangezien ze geen vlieg kwaad doen, maar wel voor henzelf. Binnen deze groep zijn er verschillende niveaus; het is prima om voor jezelf op te komen en niet alles klakkeloos van de overheid aan te nemen. Echter, het uiterste deel van deze groep gaat veel verder. Ze weigeren bijvoorbeeld belastingen te betalen en zijn van mening dat de wetten van het land niet op hen van toepassing zijn. Ze zien alles als één groot complot, waar zelfs alle advocaten en ambtenaren bij betrokken zouden zijn. Ze geloven en vinden dat ze geen belastingen hoeven te betalen als ze zichzelf als 'soeverein' verklaren. Sommigen schrijven zichzelf uit bij het bevolkingsregister en hebben zelfs een zelfgemaakt 'paspoort'. Ze vinden het echter geen probleem om onze wegen en infrastructuur en scholen te blijven gebruiken. Persoonlijk vind ik dit toch een beetje hypocriet. Hoewel deze beweging in België groeit, zijn er voorlopig geen exacte cijfers bekend. De Nederlandse Belastingdienst ontving in de afgelopen jaren ongeveer 8600 brieven van mensen die zichzelf als 'soeverein' beschouwen en weigerden te betalen, maar in plaats daarvan geld eisten. Velen van hen zijn ervan overtuigd dat we bij onze geboorte allemaal een geboortetrust ontvangen van ongeveer 10 miljoen euro, waarvan de rekening zou staan bij de Spaanse bank Santander.
Het is triest dat velen dit geloven, maar het is ook gevaarlijk. Deze mensen beïnvloeden anderen om hetzelfde te doen, wat volgens mij binnenkort tot ernstige problemen zal leiden. Mensen zullen bijvoorbeeld weigeren hun ziektekostenverzekering te betalen. Maar als ze later in het ziekenhuis belanden kunnen de kosten enorm oplopen. Als ze dan beweren aan een deurwaarder dat ze niet hoeven te betalen omdat ze een 'mens van vlees en bloed' zijn, zal dat weinig effect hebben en zal alsnog geprobeerd worden het geld te innen. Overheden zullen niet blijven tolereren dat mensen belastingen ontwijken. Ik vrees dat velen hun huis zullen verliezen en dat sommigen zelfs in de psychiatrie zullen belanden. Dit is allemaal buitengewoon tragisch.
Volgens mij ligt de trieste oorsprong van dit probleem niet ver weg. De afgelopen jaren zijn we namelijk op een enorm grote schaal geconfronteerd met wat ik 'sciëntisme' noem. Dit is een vorm van gepolitiseerde, door het Grote Geld (zoals Big Farma) gefinancierde pseudowetenschap, bedoeld om ideologieën door te drukken. De tactiek van sciëntisme blijft consistent: het demoniseren en uitsluiten van wetenschappelijke tegenstand. Hoewel dit fenomeen al enkele decennia bestaat, is het de laatste jaren opvallend duidelijk geworden. Ook de traditionele media hebben ernstig gefaald door simpelweg kritiekloos mee te gaan in deze ontwikkeling. Het resultaat is dat steeds meer mensen blindelings twijfelen aan alles wat de media rapporteren. Als de media 'A' zeggen, gaan zij ervan uit dat het eigenlijk 'B' moet zijn. Deze mensen zijn daardoor erg ontvankelijk geworden voor de meest onwaarschijnlijke theorieën, zoals bijvoorbeeld het idee dat we allemaal recht zouden hebben op een geboortetrust van 10 miljoen euro.
Factcheckers gaan uit de bocht
De media vertonen helaas nog steeds dezelfde tekortkomingen. Er is tot op heden geen erkentenis geweest in ons land voor de verspreiding van desinformatie door zowel onze politici als de media met betrekking tot de hele COVID-situatie. Zelfs de factcheckers, die oorspronkelijk waren ingesteld om kritische stemmen te controleren, gaan gewoon door met het demoniseren van tegengeluiden. Vorige week zagen we bijvoorbeeld Rien Emmery, een vooraanstaande factchecker die zowel door VRT als Knack wordt gefinancierd, een aanval lanceren op professor Liliane Schoofs. Ondanks zijn achtergrond in geschiedenis neemt Rien al jarenlang de vrijheid om professoren op hun eigen vakgebied te bekritiseren. Vorige week heeft hij professor Liliane Schoofs, gewoon hoogleraar aan de KU Leuven en vice-rector Onderzoeksbeleid met expertise in immunologische biotechnologie, op een uiterst denigrerende wijze beschuldigd van het verspreiden van leugens en desinformatie. Vooral gerelateerd aan dat laatste onderwerp. Hoe lang zal VRT deze persoon toestaan om haar reputatie verder te bezoedelen door deze onwaarachtige bedrieglijkheid? Hoe langer dit doorgaat, hoe meer schade VRT aanricht aan haar eigen imago en hoe meer mensen hun geloof zullen verliezen in de mainstream media.
Zinvol of Overbodig?
Stemmen gaat veel dieper dan alleen het uitoefenen van een recht; het is de zuurstof van een levendige democratie. Het is de meest tastbare vorm van participatie die we hebben. Wanneer iemand ervoor kiest om niet te stemmen wordt de stem die ze hadden een stilte in het koor van meningen die de richting van ons beleid bepalen. Het is een overdracht van macht, een vrijwillige afstand van invloed op de koers van ons land.
Niet stemmen is niet neutraal; het is eerder een impliciete steunbetuiging aan de status quo, een impliciete goedkeuring van hoe de dingen zijn en hoe ze zullen blijven. In tegenstelling hiermee zullen degenen die tevreden zijn met de huidige gang van zaken maar al te graag hun stem uitbrengen, hun posities versterken en hun belangen verdedigen. Het is een realiteit die we niet kunnen negeren: het zijn diegenen die de moeite nemen om te stemmen die de koers van ons bestuur bepalen.
Wie streeft naar verandering, wie gelooft in een ander beleid, een andere visie voor de toekomst, moet begrijpen dat stemmen iets moois is en de basis is van onze liberale democratie. Het passief blijven en afzien van stemmen zal onze samenleving niet vooruit helpen. Democratie gedijt op deelname, op meningen die botsen, op visies die concurreren en samenkomen in een verzameling van diverse stemmen. Stemmen is het startpunt, de katalysator voor de verandering waar velen naar streven. Het is een actieve daad van burgerschap. Een kans om direct invloed uit te oefenen op de vormgeving van onze samenleving.
Democratie blijft momenteel de meest doeltreffende weg naar verandering. Zelfs als een revolutie geweldloos zou slagen, heeft niemand daar echt baat bij. In 1831 had ons land de meest vooruitstrevende en liberale grondwet ter wereld, die eigenlijk perfect was opgebouwd. Bijna tweehonderd jaar later kunnen we nog steeds hierop voortbouwen. Het knelpunt is echter dat de scheiding der machten tegenwoordig ver te zoeken is. De particratie zorgt ervoor dat ons land door een kleine groep mensen wordt geregeerd. De wetgevende macht houdt al lang geen controle meer over de uitvoerende macht. Ook de rechterlijke macht lijkt steeds minder onafhankelijk te fungeren. De komende jaren hebben we sterke parlementsleden nodig die hun taken correct uitvoeren zoals vastgelegd in de grondwet van 1831. Dit kan enkel lukken als we de juiste mensen in het parlement krijgen. Daarom is het zo belangrijk om te stemmen. Niet zozeer op partijen maar op individuen die bewezen hebben dat ze die stem waard zijn. In elke huidige politieke partij, van het linkse tot het rechtse spectrum, zitten er vandaag mensen die bewezen hebben dat ze wel uit het juiste hout gesneden zijn. Om die reden zullen ze vaak niet de hoogste plaats op de lijst krijgen. Nu bij de lokale verkiezingen de lijststem is afgeschaft geeft dit meer kansen voor mensen die niet bovenaan de lijst staan. Samen met de andere wijzigingen die de Vlaamse regering heeft doorgevoerd maakt dit dat inwoners in hun gemeente veel meer impact zullen hebben op wie de belangrijke functie van burgemeester zal invullen. Dus, wanneer er volgend jaar verkiezingen zijn: ga stemmen. Want jouw stem draagt bij aan de toekomst van ons land en jouw gemeente en beïnvloedt de richting van onze samenleving.
Steven Arrazola de Oñate