De val van Marine Le Pen: een symptoom van een zieke democratie

Vandaag, 31 maart 2025, is een donkere dag voor de Franse politiek en, durf ik te stellen, voor de democratie in Europa. Marine Le Pen, de charismatische leider van het Rassemblement National (RN) en volgens recente peilingen de favoriet om in 2027 de Franse presidentsverkiezingen te winnen, is zojuist door een rechtbank in Parijs schuldig bevonden aan verduistering van Europese fondsen. De straf is zwaar: vier jaar gevangenisstraf, waarvan twee jaar onder huisarrest met een enkelband, en een onmiddellijk verbod om deel te nemen aan de komende presidentsverkiezingen. Voor Le Pen, die al drie keer eerder een gooi deed naar het Élysée-paleis, is dit niet minder dan een politieke doodstraf. Maar wat zegt dit vonnis over Frankrijk, over Europa, en over de staat van onze zogenaamde vrije samenlevingen?

Laten we beginnen met de feiten. Le Pen en meer dan twintig andere prominenten van haar partij stonden terecht voor het misbruiken van Europese Parlementsfondsen tussen 2004 en 2016. Het ging om miljoenen euro’s, bedoeld voor parlementaire assistenten, die in werkelijkheid werden ingezet voor partijwerk in Frankrijk. De rechtbank oordeelde dat dit geen administratieve slordigheid was, maar een “georganiseerd systeem” van verduistering, een “democratische omzeiling” die zowel het Europees Parlement als de Franse kiezer misleidde. De aanklagers hadden om een nog strengere straf gevraagd: vijf jaar cel en een onmiddellijk vijfjarig verbod op het bekleden van een openbaar ambt. De rechter koos voor een iets mildere aanpak, maar het resultaat is hetzelfde: Le Pen is uitgeschakeld voor 2027.

Voor haar aanhangers is dit niets minder dan een complot. “Ze willen ons het zwijgen opleggen,” schreef RN-voorzitter Jordan Bardella op sociale media, terwijl Le Pen zelf sprak van een “politieke moord”. En je kunt hun woede begrijpen. Met 11 miljoen stemmen bij de laatste verkiezingen en een groeiende populariteit te midden van economische onzekerheid en onvrede over immigratie, was Le Pen dichter bij de macht dan ooit. Een recente peiling van Le Figaro wees uit dat 42% van de Fransen haar in 2027 als presidentskandidaat wilde zien. Nu wordt die kans haar ontnomen, niet door de kiezer, maar door drie rechters in een Parijse rechtszaal.

Maar laten we niet naïef zijn. Dit is geen geïsoleerd incident. Overal zien we een patroon waarbij populistische leiders, vaak van rechts, op juridische wijze worden kaltgestellt. Denk aan Jair Bolsonaro in Brazilië, die vorig jaar werd uitgesloten van verkiezingen wegens “verkiezingsfraude”, of aan de aanhoudende pesterijen tegen de Hongaarse Viktor Orbán. Kijk ook naar wat er de laatste weken allemaal is gebeurd in Roemenië. In Italië wordt Matteo Salvini belaagd met rechtszaken, en ook in Nederland zijn er stemmen die Geert Wilders liever achter tralies zien dan in de Tweede Kamer. Het lijkt een strategie: als je de kiezer niet kunt overtuigen, gebruik dan de rechter om je tegenstander uit te schakelen.

Is dit nog democratie? Dat is de vraag die velen zich vandaag stellen. Le Pen mag dan schuldig zijn aan het misbruiken van belastinggeld – en laten we eerlijk zijn dit doen helaas de meeste Europese toppolitici op exact dezelfde manier – maar de snelheid en de hardheid van deze straf roepen twijfels op. In Frankrijk worden straffen normaal pas uitgevoerd na het afronden van een beroep, een proces dat jaren kan duren. Toch koos de rechtbank voor een “provisionele executie”, een zeldzame maatregel die de straf onmiddellijk van kracht maakt. Toeval? Of een bewuste poging om een politieke beweging te onthoofden?

De ironie is bitter. Le Pen en haar partij hebben jarenlang gewaarschuwd voor een “vijand van binnenuit”, een elite die de wil van het volk negeert en de Europese identiteit ondermijnt. Nu lijkt diezelfde elite haar gelijk te bewijzen, niet met woorden, maar met daden. Zelfs tegenstanders van Le Pen, zoals de Franse minister van Justitie Gérald Darmanin, noemden een verkiezingsban “schokkend” en waarschuwden voor een “samenzweringsmachine” die alleen maar meer wantrouwen zal voeden. En ze hebben gelijk. Als je miljoenen kiezers hun kandidaat ontneemt, wat blijft er dan over van het idee dat het volk regeert?

Natuurlijk, Le Pen kan in beroep gaan, en dat zal ze zeker doen. Maar het Franse rechtssysteem is traag, en zelfs als een nieuwe rechtszaak voor 2027 plaatsvindt, hangt er een zwaard van Damocles boven haar campagne. Ondertussen schuift het RN Jordan Bardella naar voren als mogelijke vervanger. Met zijn 29 jaar is hij jong, charismatisch, maar onervaren op het nationale toneel. Kan hij de erfenis van Le Pen dragen? Of zal deze veroordeling de doodsteek zijn voor een beweging die eindelijk leek te winnen?

Europa kijkt toe, en de reacties zijn veelzeggend. Orbán sprak van solidariteit, het Kremlin van een “schending van democratische normen”, Salvini van een “oorlogsverklaring door Brussel”. Ze overdrijven volgens mij niet: als de rechterlijke macht een populaire leider kan uitschakelen, wat houdt dan nog stand? De vijanden van Europa, zo lijkt het, zitten niet aan de grenzen. Ze zitten in de rechtbanken, in de bureaucratie, in de instellingen die ooit werden opgericht om vrijheid te beschermen, maar nu worden gebruikt om die te beperken.

Vandaag verloor Marine Le Pen een rechtszaak. Maar de echte verliezer is de democratie zelf. Want als het volk niet meer mag kiezen wie het leidt, wat hebben we dan nog over?

Steven Arrazola de Oñate