De koraaleilanden, deel van de Marshalleilanden, waren voor de VS, de locatie voor 24 kernwapen-proeven (1946-1958). Op het rif zelf, op zee, in de lucht en onder water.
Geef toe: niet bepaald de manier, waarop je je sympathiek maakt, als land.
Vertrouwen moet je winnen, door op een open manier te laten zien, dat het OK is.
Maar dit beantwoordde nergens aan - niet open en niet ok. Zij waren niet de enigen.
En omdat de kernproeven bleven doorgaan, bleef de reactie uiteraard niet uit.
Ik spoel door naar ’79. In België sloot de groene partij, Agalev - Anders gaan leven - qua visie naadloos aan, bij de beweging van mei ’68, de vredesbeweging en internationale milieubewegingen, zoals Greenpeace. Wat kernenergie betreft gaven ze dezelfde kritiek: het risico voor grote ongelukken, de kernafval en de link met de wapenwedloop. Ik begin in dit artikel met het laatste. Het aan elkaar gekoppeld zijn van kernenergie en kernwapens.
——————
Het object op de foto zou volgens de beschrijving 150.000 jaar oud zijn en werd gevonden in South Dakota. Het is een behoorlijk geavanceerde versie van een prehistorisch mes, en werd gevonden op een plaats waar bizons werden gedood.
Het is niet zo moeilijk om je voor te stellen, dat dit instrument, door verfijning, of naargelang de functie die men er aan gaf, geëvolueerd is naar bv. een brute machete - waar je iemands hoofd mee kon afhakken - of een luxe keukenmes.
De oorsprong is voor beide dezelfde - de uitkomst totaal verschillend.
Dat moet ons niet verwonderen. Alles wat we uitvinden kan vaak meerdere kanten uit.
Zo kan je een hamer gebruiken om te timmeren of om iemands hoofd in te slaan.
Je kan internet gebruiken om dingen op te zoeken of om fake nieuws te verspreiden.
De vraag is dan heel simpel: wil dat dan zeggen dat we die uitvinding gaan cancelen ?
Een stap achteruit zetten is geen optie. Je kan de geschiedenis niet terugdraaien.
Ik doorloop een paar stadia in de wapenwedloop:
België speelde in de ontstaansgeschiedenis een belangrijke rol (uranium - cfr een vorig artikel - Bron), Hiroshima was een van de eerste oorlogstoepassingen, via Nederland werden blauwdrukken voor kernwapens clandestien verspreid (de zaak Kahn)
en als ik doorloop naar onze huidige tijd, dreigt Poetin ze te gebruiken in Oekraïne.
De zaak Khan is iets waar ik het niet heb over gehad, maar komt neer op een spionageverhaal van een Pakistaan, die vanuit een laboratorium in Almelo, uiterst geheime informatie, rond verrijking van uranium, naar zijn land smokkelde.
Hij opende er een labo, en verkocht, met de kennis die hij in Nederland had opgedaan, blauwdrukken voor kernwapens aan Iran, Libië en Noord-Korea.
Ook dit kan je niet ongedaan maken, wat gebeurd is, is gebeurd.
En dit is het punt waar ik wil toe komen.
Met de uitvinding van de kernfysica - een discipline waar massaal veel Nobelprijzen naartoe zijn gegaan - is ook de dreiging naar een totaal ander niveau gelift.
Pijnlijk om dat te beseffen, maar het is wat het is.
Al in 1903 besefte Rutherford, een wetenschapper die mee aan de basis stond van de kernfysica, dat zelf al: hierdoor kan nu eenmaal één of andere dwaas, al dan niet bewust, het universum opblazen.
De vraag is: wat nu?
Kunnen we het vanaf nu wegdenken? Doen alsof het er niet is, en nooit heeft bestaan?
Nee, dat is onmogelijk. We hebben geen andere keuze: we zullen er moeten mee leren leven. We kunnen alleen proberen opvolgen wie het gebruikt en waarom.
En hopen dat niet teveel maligne mensen het in handen krijgen, en gebruiken.
—————
De essentie van kerntechnologie, kan je uitleggen in een paar zinnen.
Neutronen splitsen atoomkernen, als balletjes in een flipperkast, en hierbij komt enorm veel energie vrij, miljoenen keer meer dan met elke chemische reactie dan ook. Dat is iets wat in een kettingreactie eindeloos voortduurt, zodat het proces zichzelf in stand houdt. Een overvloed van energie op een speldenkop…
Massa omgezet in energie.
Een kernreactor is gemaakt om energie te maken. Nucleaire bommen komen dan wel uit dezelfde hoek, maar dienen voor iets totaal anders. De functie van atoombommen, is niet energie produceren, maar vernietigen. Zij zijn inderhaast gebouwd op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, toen men - geconfronteerd met een existentiële dreiging van de vijand - steeds krachtiger wapens ging ontwikkelen. In een oogwenk moest de krachtige energie in de bom vrijkomen en een totale catastrofe teweegbrengen.
In gedachten had men misschien een moderne vorm van buskruit voor ogen, maar dan onnoemelijk veel krachtiger. Dat die ontploffing ook kon gebruikt worden voor andere toepassingen, dat was secundair, en dat hoeft ons ook niet te verwonderen.
Buskruit was bedoeld voor de oorlog en daarbij dacht men allicht niet aan gelijkaardige toepassingen zoals, ik zeg maar iets, ontstekingsmotoren.
Beide uitlopers van de atoomfysica, kernwapens en kerncentrales zijn nooit volledig los gekomen van elkaar.
Gedeeltelijk komt dat omdat de technologieën, hoe verschillend ze ook zijn, een gemeenschappelijke oorsprong hebben, in de verdedigingsorganisatie van de Koude Oorlog, in de jaren vijftig. Beide zijn ontwikkeld door overheidswetenschappers in nationale laboratoria en werden in eerste instantie ingezet voor militaire toepassingen.
De kernenergie wou men namelijk ook gebruiken voor vliegdekschepen en militaire duikboten. De eerste lichtwaterreactor werd gebouwd voor de kernonderzeeër Nautilus.
Maar de technologie kan dan wel verschillen, de basisfysica van kerncentrales en kernwapens is dezelfde: het vrijmaken van energie door atoomreacties. Ik begin met een kernreactor. Die maakt gebruik van de energie die vrijkomt, wanneer de kern van een zwaar atoom - splijtbaar uranium-235 of plutonium - splitst. Dat proces heet kernsplijting.
Dit wordt heel goed uitgelegd in dit filmpje.
Wanneer de kern wordt geraakt door een langzaam bewegend neutron, absorbeert hij dat neutron, wordt onstabiel (het neutron is immers overtollig), valt uit elkaar in twee lichtere atomen (splijtingsfragmenten genoemd) en werpt twee of drie nieuwe neutronen uit.
Bij die kernsplitsing komt energie vrij, in de vorm van warmte. Ik heb in een vorig artikel uitgelegd dat die warmte wordt doorgeleid naar een stoomgenerator enz… (Bron)
De extra neutronen (cfr de laatste stap hierboven) botsen op hun beurt tegen andere uranium-atomen, waardoor ook die uit elkaar vallen, extra neutronen vrijgeven, enzovoort.
Op die manier krijg je een kettingreactie van kernsplijting.
Elke keer dat een atoom splitst, spuwt het weer een warmtestoot uit.
In een kerncentrale wordt energie opgewekt gedurende een bepaalde periode (weken, maanden en jaren), en de splijtingsfragmenten bouwen zich op gedurende de hele tijd dat de reactor in bedrijf is. Een kernreactor kan dus gedurende een lange periode continu radioactieve splijtingsfragmenten produceren.
Bij een enkele splijting weten we hoeveel energie vrijkomt, en we weten dat elke splijting twee splijtingsfragmenten voortbrengt. Zodoende kunnen we berekenen hoeveel kernsplijtingen er nodig zijn om bijvoorbeeld een reactor van 1000 MW gedurende een bepaalde tijd te laten draaien om elektriciteit te produceren.
De bedoeling is het zo te krijgen, dat je telkens opnieuw het exacte aantal neutronen absorbeert als in de vorige generatie. Daardoor heb je altijd hetzelfde aantal splijtingen.
Als je er te veel absorbeert, gaat het vermogen naar beneden.
Als je niet genoeg absorbeert, gaat het vermogen omhoog.
Dus je wil dat deze kolonies uranium-235-atomen uit elkaar vallen, met een snelheid die voldoende, maar niet te veel extra neutronen genereert.
De snelheid van kettingreacties wordt gecontroleerd door de materiaalstaven die de neutronen opzuigen, en die keten van splijtingsreacties vertragen.
Alles wordt nauwlettend opgevolgd, alles word nauwlettend gestuurd.
Toeval wordt uitgesloten.
Bij een kernwapen ligt dat totaal anders: hier komt alle energie er in een paar microseconden uit. Voorwaarde is dat gewerkt wordt met bijna puur splijtbaar materiaal, uranium 235 of plutonium 239. Daar waar commerciële reactoren maar een paar procent splijtstof bevatten, bevatten bommen er meer dan 90 procent. De kettingreacties worden ook niet vertraagd door uranium 238 of regelstaven. Dit betekent dat de kettingreacties wild, snel en ongecontroleerd groeien, wat leidt tot enorme explosies.
In de vorige paragraaf kon u lezen ‘voldoende splijtbare isotopen U-235’ (U van uranium). Dat wil zeggen dat uranium, een delfstof die overal op aarde voorkomt, eerst moet verrijkt worden. Uranium dat in de kerncentrale wordt gebruikt, is meestal natuurlijk of licht verrijkt, terwijl dat in de uraniumatoombom zeer sterk is verrijkt. Voor kernenergie volstaat een verrijking met zo’n 5%, voor kernwapens drijft men op tot 90%.
Wat het verschil is tussen een kernbom en een kerncentrale, wordt heel duidelijk uitgelegd in dit filmpje, van een wetenschapper van de universiteit van Colorado :
The difference between a nuclear reactor and an atomic bomb (YouTube)
Je beseft dan, dat dit eigenlijk het cruciale punt is, wat veiligheid betreft. Enkel de landen die er in slagen uranium te verrijken worden spelers op de markt. Voor beide systemen.
In het filmpje zie je ook welk soort reactie men teweeg brengt en die is totaal verschillend. In een kerncentrale wordt het proces nauwkeurig in de hand gehouden en heeft men - onder andere door de regelstaven - volledige controle op de kettingreactie.
Bij een bom komt de samengebalde energie in een fractie van een seconde vrij, wat een gigantische, niet stuurbare ontploffing tot gevolg heeft.
Denk nu niet dat een atoomwapen ineen steken zo eenvoudig is als hier wordt getoond. Dat doe je niet zomaar op de keukentafel. Het is per toeval wel iets anders dan een molotov-cocktail of een dynamiet-gordel, het favoriete speeltje van moslimterroristen.
Wie denkt met atoom te kunnen spelen, mag er donder opzetten dat hij mee de lucht in vliegt.
Een scenario waarin een terrorist binnenbreekt in een kerncentrale, met een bundeltje onder de arm naar huis gaat, en hier een kernwapen ineen steekt, dat is te gek voor woorden. Om te beginnen moet je al tientallen kilo's hoogverrijkt uranium hebben waarvan elke milligram wereldwijd is geregistreerd.
Wat theoretisch kan is, dat regimes deze technologie misbruiken, maar door controle - voor wat ze waard is - en de partijen ‘in evenwicht’ te houden probeert men te voorkomen dat de zaak escaleert of uit de hand loopt.
Kan iemand daar een garantie op geven? Absoluut niet!
Het blijft een constante dreiging, waar we zullen moeten mee leren leven.
Hoe het precies zit, zullen we waarschijnlijk nooit weten, maar u voelt toch ook wat er zich afspeelt achter de schermen van de oorlog van Oekraïne?
Wie is bevriend met wie, wie levert wapens aan wie, …
Op dat niveau is controle een illusie.
Je kan als pacifist dan wel met een bord rondlopen: ‘ik ben het er niet mee eens’
maar dat zal er niets aan veranderen.
Ik kan het absoluut niet staven, maar ik gooi het toch in de groep.
Ik heb het vermoeden, dat activisten ook hebben begrepen, dat hun acties, jammer genoeg, te hoog gegrepen waren. Wie zou naar hen luisteren, behalve dan in eigen land? Dictatoriale regimes al zeker niet. Het aantal kernwapens bleef maar exploderen.
Hoe men ze nog geteld krijgt, weet ik niet. Maar onder de ambtsperiode van Eisenhower (1953-1961) steeg het aantal blijkbaar van achthonderd naar twintigduizend!
Hoeveel men ook protesteerde, veel bracht dit niet op.
En dus was het zinniger de energie te richten op iets waarop men zich wel man zag, en waar men via lokale actie of lokaal beleid, wel het verschil kon maken: het pacifistische ‘broertje’ van de kernbom: de kerncentrales.
Uit die hoek moest men ook geen agressieve weerstand verwachten. Die kon men wel alleen de baas. En die was ook niet zo ver van mijn bed, zo ongrijpbaar, maar stond in eigen achtertuin.
Dat ook de kernraketten daar werden geplaatst was reden voor gemeend protest.
Ook ik liep trouwens mee in de protestmarsen, uit onvrede met het installeren ervan.
Maar dat was uiteindelijk verloren moeite, en het protest ebde snel weg.
Ze kwamen er uiteindelijk toch en geen haan die er nog langer naar kraaide.
Om het gevoel te hebben dat men toch iéts had gedaan, veranderde men dus van tactiek. Niet alleen van paard, men gooide ook het kind met het badwater weg.
‘Nee aan kernwapens’ werd ‘nee aan kernenergie’.
De drive was uiteraard niet alleen de machteloze woede. Ook de rampen, zoals we al hebben gezien, en het kernafval waren argumenten, maar daarover later meer.
En hoeveel kernwapens er wereldwijd uiteindelijk zijn, ziet u op deze afbeelding.
Luk Adang
Comments